Τα θρεπτικά στοιχεία που απομακρύνονται από την καλλιέργεια της ελιάς κάθε χρόνο είναι αναγκαίο να αντικατασταθούν μέσω της λίπανσης για να διατηρηθεί η παραγωγικότητα της καλλιέργειας, η ποιοτική παραγωγή και η γονιμότητα των εδαφών. Δεδομένα από όλη τη χώρα δείχνουν ότι τα ελληνικά εδάφη στα οποία καλλιεργείται η ελιά δέχονται μέση ή χαμηλή λίπανση, με αποτέλεσμα να παρατηρείται σημαντική μείωση της παραγωγής και της ποιότητας του παραγόμενου καρπού και ελαιολάδου.
Ο προσδιορισμός των εδαφικών ιδιοτήτων και των διαθέσιμων θρεπτικών στοιχείων, καθώς και η γνώση της θρεπτικής κατάστασης των δένδρων συνιστούν πολύτιμα εργαλεία για τον παραγωγό για να επιτευχθούν οι στόχοι του, δηλαδή μεγάλη παραγωγή και υψηλή ποιότητα. Συγκεκριμένα, ο καθορισμός του πλάνου λίπανσης της καλλιέργειας της ελιάς για την επίτευξη της βέλτιστης απόδοσης είναι αναγκαίο να βασίζεται σε συγκεκριμένα δεδομένα, προερχόμενα από πειράματα λίπανσης, καθώς και τα αποτελέσματα της εδαφολογικής και φυλλοδιαγνωστικής ανάλυσης. Συνεπώς, η ορθολογική λίπανση της ελιάς συνιστάται να γίνεται με βάση τα 4Κ (κατάλληλος τύπος, κατάλληλη ποσότητα στον κατάλληλο χρόνο με τον κατάλληλο τρόπο εφαρμογής).
Η ποσότητα και το είδος των θρεπτικών στοιχείων που απαιτείται να προστεθούν μέσω της λίπανσης στην καλλιέργεια ελιάς καθορίζονται από:
- την ποικιλία και την ηλικία του ελαιόδεντρου
- τη θρεπτική κατάσταση των δέντρων
- το έτος καρποφορίας, το φορτίο και την αναμενόμενη παραγωγή
- το στάδιο ανάπτυξης της καλλιέργειας
- τις εδαφικές ιδιότητες – γονιμότητα του εδάφους
- τις κλιματικές συνθήκες (θερμοκρασίες, βροχοπτώσεις, παγετοί)
- τη δυνατότητα ή μη άρδευσης της καλλιέργειας
- μακροχρόνιες παρατηρήσεις και καλλιεργητικές πρακτικές
Η ελιά ευδοκιμεί σε μεγάλη ποικιλία εδαφών και προσαρμόζεται εύκολα σε ξηροθερμικές συνθήκες, αλλά δεν αντέχει τα κακώς στραγγιζόμενα και ανεπαρκώς αεριζόμενα εδάφη. Αναπτύσσεται σε μεγάλο εύρος εδαφικού pH και χαρακτηρίζεται ως δένδρο μετρίως ανθεκτικό στην αλατότητα.
Οι εποχιακές απαιτήσεις σε θρεπτικά στοιχεία της καλλιέργειας της ελιάς παρουσιάζονται στο Διάγραμμα 1.
Διάγραμμα 1: Ρυθμός πρόσληψης θρεπτικών στοιχείων στην ελιά
Το άζωτο στην ελιά αποτελεί ένα από το πιο σημαντικά θρεπτικά στοιχεία για την ανάπτυξη της καλλιέργειας. Συγκεκριμένα ευνοεί τη βλάστηση, τη διαφοροποίηση των οφθαλμών και την ανθοφορία (ποιοτικά και ποσοτικά), αλλά επηρεάζει θετικά και την καρπόδεση, καθώς και το ύψος της παραγωγής.
Τα κυριότερα συμπτώματα της έλλειψης αζώτου στα δέντρα είναι η μείωση του μήκους της νέας βλάστησης και η γενικότερη εικόνα καχεξίας του δέντρου. Επίσης το χρώμα των φύλλων εμφανίζεται κιτρινοπράσινο, με μέγεθος μικρότερο από το κανονικό, παρατηρείται πρόωρη φυλλόπτωση, αυξημένο ποσοστό ατελών ανθέων και μικρός αριθμός ανθέων ανά ταξιανθία (Εικόνα 1).
Οι εφαρμογές αζώτου προς το τέλος του χειμώνα, πριν τη διαφοροποίηση των ανθοφόρων οφθαλμών και πριν την έναρξη της νέας βλάστησης εξασφαλίζουν τη διαθεσιμότητα του αζώτου στα στάδια ανάπτυξης της καλλιέργειας. Υψηλές απαιτήσεις σε άζωτο η ελιά εμφανίζει επίσης και κατά τη διάρκεια της ανθικής περιόδου και κυρίως μετά την ολοκλήρωση της καρπόδεσης, καθώς και την περίοδο της ταχείας αύξησης των καρπών, για αυτό συνιστάται και στα στάδια αυτά να υπάρχει επάρκεια αζώτου.
Πρακτικά η αζωτούχος λίπανση στην ελιά εφαρμόζεται σε ξηρικούς ελαιώνες από Δεκέμβριο έως Φεβρουάριο, ανάλογα με το ύψος και την κατανομή της βροχόπτωσης, καθώς και την κοκκομετρική σύσταση των εδαφών. Συγκριμένα σε αργιλώδη εδάφη συνήθως η λίπανση απαντάται στις αρχές του χειμώνα (Δεκέμβριο), ενώ σε αμμώδη εδάφη αργότερα. Αντίστοιχα, ο χρόνος εφαρμογής των αζωτούχων λιπασμάτων συνδέεται με τη διαθεσιμότητα του νερού, δηλαδή συνιστάται να ακολουθείται από βροχοπτώσεις ή άρδευση. Σε αρδευόμενους ελαιώνες η εφαρμογή αζωτούχων λιπασμάτων μπορεί να γίνει σε πολλές δόσεις (εφόσον υπάρχει δυνατότητα υδρολίπανσης) ικανοποιώντας κάθε φορά τις απαιτήσεις του συγκεκριμένου σταδίου ανάπτυξης σε άζωτο.
Η αποτελεσματικότητα της αζωτούχου λίπανσης στην καλλιέργεια της ελιάς μπορεί εύκολα να διαπιστωθεί ελέγχοντας το μήκος της νέας βλάστησης. Όταν η ποσότητα του αζώτου που έχει προσλάβει η ελιά είναι σε ισορροπία με τις ανάγκες θρέψης της παρατηρείται σημαντική αύξηση του μήκους της νέας βλάστησης, καθώς μήκος νέας βλάστησης περί τα 20 εκατοστά θεωρείται ικανοποιητικό, μέχρι και τα 40 εκατοστά. Προσοχή απαιτείται όμως, καθώς το μήκος της νέας βλάστησης καθορίζεται και από την αυστηρότητα του κλαδέματος που προηγήθηκε.
Σε περιπτώσεις που δεν έχει προηγηθεί φυλλοδιαγνωστική ανάλυση κάποιες γενικές κατευθύνσεις που δίνονται από την ερευνητική κοινότητα είναι οι ακόλουθες:
A) Σε ξηρικούς ελαιώνες (περιοριστικός παράγοντας το ύψος βροχής και η διαθέσιμη εδαφική υγρασία) συνιστάται:
- 100gr Ν/δένδρο/100mm ύψους βροχής μέχρι 400mm ύψος βροχής
- για ύψος βροχής >400mm και μέχρι 700mm ύψος βροχής η ποσότητα αζώτου αυξάνεται ως 150gr Ν/δένδρο/100mm ύψους βροχής
- για ύψος βροχής > 700mm ύψος βροχής η ποσότητα αζώτου αυξάνεται ως 1,5kg Ν/δένδρο
B) Σε αρδευόμενους ελαιώνες όμοια με αυτή των ξηρικών με ύψος βροχής >700mm
Στις περιπτώσεις που έχει πραγματοποιηθεί φυλλοδιαγνωστική ανάλυση επιδιώκεται η περιεκτικότητα στα φύλλα (χειμώνα) να ανέρχεται στο 1,6-1,8% ξηρού βάρους, τόσο σε αρδευόμενους όσο και σε ξηρικούς ελαιώνες. Προσοχή απαιτείται σωστή δειγματοληψία φύλλων, η οποία συνήθως πραγματοποιείται προς το τέλος φθινοπώρου, αρχές χειμώνα.
Επίσης μια άλλη γενική κατεύθυνση είναι η ακόλουθη: ανάλογα με την γονιμότητα του εδάφους, το φορτίο του δένδρου που αναμένεται και την εδαφική υγρασία συνιστάται ετήσια χορήγηση αζώτου 500-1000 γρ αζώτου(Ν) / δέντρο.
Εικόνα 1: Τροφοπενία Αζώτου σε Φύλλα Ελιάς
Ο φώσφορος ως δομικό στοιχείο πολλών ενώσεων (ATP, ADP, DNA, RNA) συμβάλλει στην αύξηση του ριζικού συστήματος, στην άνθηση, στην καρπόδεση, στην ωρίμανση και γενικότερα στην ποιότητα των προϊόντων αποτελώντας βασικό θρεπτικό στοιχείο για την καλλιέργεια της ελιάς. Συμμετέχει στην μεταφορά ενέργειας μέσα στο φυτό, επιδρά στη σύνθεση υδατανθράκων και πρωτεϊνών, καθώς και στην ωρίμανση και την ποιότητα παραγωγής.
Χαρακτηριστικό σύμπτωμα της έλλειψης φωσφόρου είναι μια ακανόνιστη διάστικτη χλώρωση της περιφέρειας των φύλλων που αρχίζει συνήθως από την κορυφή του φύλλου και επεκτείνεται προς τη βάση του κατά μήκος των δυο πλευρών του ελάσματος, καθώς και νεκρώσεις στην κορυφή και στην περιφέρεια των φύλλων, βλαστοί βραχείς και λεπτοί και σημαντικός περιορισμός της βλάστησης (Εικόνα 2). Παρόλα αυτά η τροφοπενία φωσφόρου δεν είναι πολύ συνήθης στην ελιά, ενώ δεν φαίνεται να ανταποκρίνεται ιδιαίτερα σε εφαρμογές φωσφόρου, παρά μόνον σε περιπτώσεις διόρθωσης τροφοπενιών.
Η βέλτιστη συγκέντρωση των φύλλων σε φώσφορο είναι από 0,09-0,11% ξηρού βάρους. Εδάφη φτωχά, ή με υψηλή περιεκτικότητα σε CaCO3 ή όξινα εδάφη ή ελαιώνες με νεαρά δέντρα (1-10 ετών) δύναται να απαιτούν φωσφορική λίπανση. Η βέλτιστη σχέση Ν:Ρ συνιστάται να είναι 18-20, ενώ όταν προστίθενται φωσφορικά λιπάσματα η αναλογία Ν:Ρ συνιστάται να είναι 3:1.
Η φωσφορική λίπανση όταν απαιτείται, εφαρμόζεται στις αρχές του χειμώνα και εφαρμόζεται 1/3-1/5 της ποσότητας αζώτου, ενώ στις περιπτώσεις που έχει πραγματοποιηθεί φυλλοδιαγνωστική ανάλυση συνιστάται η συγκέντρωση στα φύλλα να είναι <0,09% και η σχέση Ν:Ρ~18-20.
Εικόνα 2: Τροφοπενία Φωσφόρου σε Φύλλα Ελιάς
Οι υψηλές απαιτήσεις της ελιάς σε κάλιο αποδίδονται στην υψηλή περιεκτικότητα του καρπού σε κάλιο. Το κάλιο στην καλλιέργεια της ελιάς συμβάλλει καθοριστικά στην αύξηση της παραγωγής, του βάρους και του μεγέθους του καρπού, της ανθεκτικότητας των δένδρων σε καταστάσεις αβιοτικών καταπονήσεων (ξηρασία, ψύχος). Επίσης σημαντική είναι η συμβολή του καλίου στην αύξηση της περιεκτικότητας του καρπού σε ελαιόλαδο, καθώς και στην ποιότητα του ελαιόλαδου.
Η έλλειψη καλίου δημιουργεί αρχικά χλώρωση, με απόχρωση ορείχαλκου και ξήρανση της κορυφής των φύλλων που μπορεί να καλύψει το 1/3-2/3 του ελάσματος, έντονη μικροφυλλία, περιορισμένη βλάστηση, απογύμνωση και αποξήρανση κλαδίσκων και πτώση της παραγωγής (Εικόνα 3).
Για την κάλυψη των υψηλών απαιτήσεων της καλλιέργειας σε κάλιο συνιστάται οι εφαρμογές να γίνονται το χειμώνα ή στο τέλος του χειμώνα ανάλογα με τη διαθεσιμότητα του νερού στην περιοχή εφαρμογής και τις φυσικοχημικές ιδιότητες του εδάφους. Αξίζει να σημειωθεί ότι στις χρονιές με υψηλή παραγωγικότητα, είναι αναγκαίο να υπάρχει διαθεσιμότητα καλίου την περίοδο της ταχείας αύξησης των καρπών (μέσα καλοκαιριού). Μία γενική οδηγία λίπανσης καλίου είναι η εφαρμογή 600-1200 γραμμαρίων K2O ανά δένδρο ετησίως. Η βέλτιστη συγκέντρωση των φύλλων σε κάλιο έχει υπολογιστεί από 0,7-1,4%.
Εικόνα 3: Τροφοπενία Καλίου σε Φύλλα Ελιάς
Από τα ιχνοστοιχεία το πιο σημαντικό για την καλλιέργεια ελιάς είναι το βόριο. Συγκεκριμένα το βόριο στην καλλιέργεια ελιάς αυξάνει τη βλάστηση, τη μεταφορά υδατανθράκων, την ανθοφορία και την καρπόδεση, αυξάνοντας την παραγωγή και τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της του καρπού και του ελαιόλαδου.
Αντίστοιχα η έλλειψη βορίου προκαλεί πληθώρα ξηρών κλαδίσκων, εμφάνιση πολλών πλάγιων βλαστών, χλώρωση, παραμόρφωση φύλλων και καρπών, καθώς και φυλλόπτωση και ακαρπία (Εικόνα 4). Επίσης η έλλειψη βορίου απαντάται συχνά στην καλλιέργεια ελιάς στη χώρα μας και αποτελεί μια από τις σημαντικότερες παραμέτρους μείωσης της βλάστησης, της παραγωγής και διαταράσσει σημαντικά την ποιότητα της παραγωγής, προκαλώντας αύξηση της οξείδωσης των φαινολικών ενώσεων.
Σε περιπτώσεις έλλειψης βορίου συνιστάται η προσθήκη στο έδαφος 300-500g βόρακα/ δέντρο, ανάλογα με το μέγεθος του δέντρου ή με διαφυλλικούς ψεκασμούς τους χειμερινούς μήνες. Το Βόριο μπορεί να προστίθεται και σε συνδυασμό με διάφορα ΝPK ή αζωτούχα λιπάσματα που περιέχουν το στοιχείο του Β.
Εικόνα 4: Τροφοπενία Βορίου σε Φύλλα Ελιάς
Η καλλιέργεια της ελιάς και η ποιοτική υπεροχή του ελληνικού ελαιόλαδου αποτελεί ιδιαίτερα σημαντική καλλιέργεια για την ελληνική γεωργία και τον Έλληνα παραγωγό. Οι εταιρείες μέλη του ΣΠΕΛ παρέχουν στον παραγωγό κατάλληλα προϊόντα συνδεδεμένα με τις ανάγκες θρέψης του φυτού, τα οποία ενσωματώνουν καινοτόμες τεχνολογίες και εστιάζουν στις ανάγκες και τη φυσιολογία του φυτού, καθώς και στην προστασία των εδαφοϋδατικών πόρων, έχοντας συγκεκριμένες λύσεις για την καλλιέργεια της ελιάς. Η διαφύλαξη των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της καλλιέργειας της ελιάς και η ορθολογική χρήση λιπασμάτων είναι σημαντική για αυξημένες παραγωγές ενός γεωργικού προϊόντος με ιδιαίτερα υψηλή διατροφική αξία, όπως το ελαιόλαδο.
* Άρθρο των
Γιαννακοπούλου Φωτεινή, Γενική Διευθύντρια ΣΠΕΛ
Ρούσσος Πέτρος, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Εργαστήριο Δενδροκομίας
Βιβλιογραφία
Βέμμος Σ., 2017. Η καρποφορία της ελιάς, Εγκυκλοπαίδεια Ελιάς, Το ελαιόλαδο, Gaia Επιχειρείν . Εκδ. Άξιον.
Ρούσσος Πέτρος, Θρέψη – Λίπανση Ελιάς,
https://www.aua.gr/roussos/Roussos/pdf/Printing%20Lessons/Olive/7-Fertilization.pdf
Τσαντήλας Χ. 2013, Η θρέψη και η λίπανση της ελιάς, 1η Πανδημοτική Γιορτή Ελιάς του Δήμου Τεμπών, Γόννοι 9 -10-11.
Camarsa G., S. Gardner, W. Jones, J. Eldridge, T. Hudson, E. Thorpe, E.O’Hara 2010. LIFE among the olives- Good practice in improving environmental performance in the olive oil sector European Union.
Karyotis T., G. Arampatzis, A. Panagopoulos, E. Hatzigiannakis, E. Tziritis, K.Karyoti, J. Vrouchakis 2014. Nutrients, trace elements and water deficit in Greek soils cultivated with olive trees Environmental quality, 13, 09-20.
Rodrigues M.A., F. Pavγo, J.I. Lopes, V. Gomes, M. Arrobas, J.Moutinho-Pereira, S. Ruivo, J.E. Cabanas, C.M. Correia 2011. Olive yields and tree nutritional status during a four year period without nitrogen and boron fertilization. Communication Soil Science Plant Analysis 42 (7), 803–814.
Roussos P. Olive training and pruning Agricultural University of Athens, Greece. Laboratory of Pomology. Iera Odos 75.
Therios I. 2009. Olives Crop production science in horticulture; Ch. 18, Mineral Nutrition of the Olives, 179-209.
Saykhul A., Chatzissawidis C., Therios I., Dimassi K., Chatzistathis T., 2014, Growth and nutrient status of olive plants as influenced by foliar potassium applications, Journal of soil science and plant nutrition.
Perica S., Brown P., Connell J., Nyomora Α., Dordas C., Hu H., Stangoulis J., 2001. Foliar boron application improves flower fertility and fruit set in olive. HortScience 36:714 SE–716.